Görünmez Tehdit: Mikroplastiklere Dikkat!
İçtiğimiz su, yediğimiz besin hatta aldığımız nefes…Mikro ve nanoplastikler hayatımızın her yerinde ve bunlar insan sıhhati ile çevremizi tehdit eden görünmez tehlikeler olarak tabir ediliyor. Mikroplastikler ve nanoplastiklerin ziyanlı tesirlerinden korunmak için ferdi ve toplumsal olarak kimi tedbirlerin alınması büyük önem taşıyor. Memorial Şişli Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü’nden Prof. Dr. İbrahim Şahin, mikroplastiklerin sıhhatimiz üzerindeki tesirleri ve dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verdi.
Pek çok kaynaktan etrafa yayılıyor
Mikroplastikler, uzunluğu 5 mm’den küçük olan plastik modülleridir. 1 µm’den daha küçük olanlar ise nanoplastikler olarak isimlendirilir. Bu parçacıklar, plastiklerin bozunarak ufalanması sonucu oluşurlar. Plastiklerin dayanıklılığı ve geri dönüşüm oranlarının düşük olması nedeniyle etrafta birikmekte, en uzak okyanuslardan yağmur ormanlarına kadar dünyanın her köşesine yayılmaktadırlar. Plastikler; güneş radyasyonu, sıcaklık değişimleri, yağmur üzere doğal faktörlerin tesiriyle parçalanmaya başlar ve mikroplastiklere dönüşür. Dokuma eserleri, balıkçılık, tarım, sanayi ve genel atıklar üzere birçok kaynak mikroplastiklerin etrafa yayılmasına neden olur. Bu mikroplastikler besin zinciri aracılığıyla bitkiler ve hayvanlar yoluyla insanlara kadar ulaşmakta, su, toprak, hava ve hatta yağmurda bile yer almaktadır. Bilinçsiz plastik kullanımı, her geçen yıl bu tehdidi büyütmektedir.
Beynimize kadar ulaşabiliyorlar
Mikroplastikler bedenimize teneffüs, sindirim sistemi ve cilt teması ile üç temel yoldan girebilir. Nefes aldığımız havada bulunan mikroplastikler akciğerlerimize ulaşabilir, oradan da kan sirkülasyonuna geçerek bedenimizin en kritik organlarına kadar taşınabilirler.
Araştırmalar boyutu 100 µm’den küçük olan mikroplastiklerin bedendeki bariyerleri geçerek; karaciğer, böbrek ve hatta beyin dokusunda biriktiğini ortaya koymaktadır. Kan-beyin bariyerini aşmayı başaran bu partiküller, beynimizde depolanabilir. 2023 yılında yapılan bir çalışmada, otopsi yapılan insan vücutlarından alınan organ örneklerinde mikroplastikler tespit edilmiştir. Sonuçlara nazaran beyindeki mikroplastik ölçüsü karaciğer ve böbrekten 7 ila 30 kat daha fazladır.
Üstelik bu birikim daima artmaktadır. 2016 yılındaki beyin örneklerindeki mikroplastik ölçüsüyle 2024 yılına ilişkin örnekler karşılaştırıldığında, günümüzdeki ölçünün %50 oranında daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum, Alzheimer ve demans üzere hastalıkların artışında rol oynuyor olabileceği tarafında kaygıları artırmaktadır.
Anne sütünde ve yeni doğan bebeklerde mikroplastikler
Mikroplastiklerin anne sütüne de geçebilmektedir. Bu partiküller plasentadan geçerek anne karnındaki bebeklere bile ulaşabilir ve onların gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bu bulgular, bilhassa anne sıhhati ve bebeklerin uzun vadeli gelişimi açısından önemli telaşlara neden olmaktadır.
Basit bir kirlilik mi, yoksa büyük bir tehlike mi?
Mikroplastikler sadece kendi yapıları nedeniyle değil, içerdikleri ziyanlı kimyasal unsurlar ve taşıdıkları çevresel kirleticiler nedeniyle de bir sıhhat riski oluşturmaktadır. Bu partiküller, bisfenol A, fitalatlar ve öbür toksik kimyasalları bünyelerinde barındırır. Üstelik “Truva atı” üzere davranarak ağır metaller, ziyanlı virüsler ve bakterileri üzerinde toparlayarak bu ziyanlı unsurların bedenimize girmesini kolaylaştırmaktadır.
Hayvan deneyleri buna dair pek çok bilgiyi desteklemektedir. Mikroplastiklere maruz kalan farelerde hudut sistemi hastalıkları, bağışıklık sistemi bozuklukları, metabolik rahatsızlıklar (örneğin diyabet), davranış bozuklukları ve üreme sistemi sorunları gözlemlenmiştir. Ayrıyeten, farelerde mikroplastiklerin serotonini düşürdüğü ve toplumsallaşmayı azalttığı gösterilmiş durumdadır. İnsan sıhhati üzerindeki tesirleri ise potansiyel olarak çok daha büyük olabilir ve daha fazla araştırmaya muhtaçlık duyulmaktadır.
Doğurganlık ve üreme sıhhati üzerinde tesirlerine dikkat!
Araştırmalar mikroplastiklerin testislerde birikebildiğini ve sperm sıvısında bulunabildiğini ortaya koymuştur. Farelerde yapılan bir çalışmada mikroplastiklerin üreme sıhhatini ve embriyo gelişimini olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Plastik içerikli kimyasallar endokrin bozucular olarak bilinir ve hormonları etkileyerek doğurganlık üzerinde önemli ziyanlar verebilir.
Mikroplastikler besinlere nasıl giriyor?
Mikroplastikler yalnızca hava ve su yoluyla değil, tükettiğimiz besinlere da sızmaktadır. Yapılan çalışmalar, plastik şişelerdeki su, şeker, tuz, süt ve bal üzere besinlerde bile mikroplastikler bulunduğunu göstermektedir. Deniz yüzeyinin %88’inin plastik atıklarla kaplanmış olduğu iddia edilimeketdir. Okyanusa her yıl yaklaşık 15 milyon ton plastik girdiği belirtilmektedir, bu da balıklar ve öteki deniz eserleriyle mikroplastiklerin sofralarımıza kadar geldiği manasına gelmektedir.
Toprakta bulunan mikroplastiklerin bitki köklerinden dokularına geçtiği ve beslenme zincirine katıldığı da tekrar bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu durum, tarım eserlerinin verimliliğini ve kalitesini önemli manada tehdit etmektedir.
Mikroplastiklerden korunmak İçin bunlara dikkat!
Mikroplastikler morfolojilerine, renklerine, boyutlarına ve polimer çeşitlerine nazaran sınıflandırılabilir. İçerdikleri kimyasallar farklı olabildiğinden kimileri daha sakıncalıdır. Özellikle nanoplastikler daha küçük boyutlarda oldukları için ve daha fazla nüfuz edebilirler ve bu nedenle vücudumuzdaki bariyerini daha kolay geçebilirler ve potansiyel olarak daha yüksek riskler oluşturabilirler.
Mikroplastikler, bilim insanları tarafından insanlık için yeni bir tehdit olarak kabul edilmektedir. Başta çevresel kirlenme olmak üzere pek çok sıhhat meselesine yol açma potansiyeli olan bu meseleye karşı toplumsal tedbirler ve kişisel farkındalık elbet hayati değer taşımaktadır. Daha yeterli plastik atık idaresi, etraf dostu gereçlerin geliştirilmesi ve geniş çaplı bilimsel araştırmalar, bu görünmez tehlike karşısında değer kazanmaktadır. Bu tehditten korunmak için kişisel ve toplumsal tedbirler almak mümkün olabilmektedir. İşte mikroplastikler konusunda farkındalığı artırmak ve daha sağlıklı bir etraf için yapılması gerekenler:
1. Tek Kullanımlık Plastikleri Azaltın: Plastik bardak, çatal ve tabak üzere eserlerin kullanımını sınırlayabilirsiniz.
2. Geri Dönüşümü Destekleyin: Plastik atıkların yanlışsız formda toplanması ve geri dönüştürülmesi kıymetlidir.
3. Tabiat Dostu Gereçlere Yönelin: Plastikten alternatif etraf dostu eserler tercih edin.
4. Yasal Düzenlemeler: Plastik kullanımını sınırlayan, üretimini denetim altına alan ve geri dönüşümü teşvik eden siyasetler hayata geçirilmelidir.
5. Araştırmaların Desteklenmesi: İnsan sıhhati üzerindeki muhtemel ziyanları belirlemek ve mekanizmayı anlamak için daha fazla bilimsel çalışma yapılmalıdır.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı