Günümüzde bilgisayar ve akıllı aygıtların ağır kullanımı, kas, bağ ve tendon üzere yumuşak dokularda çeşitli rahatsızlıklara yol açıyor. Bilhassa uzun vadeli fare kullanımı, el ve bileklerde tekrarlayan hareketler nedeniyle yumuşak doku hasarlarına neden olabilir. Ofis çalışanları ortasında sıkça rastlanan bu rahatsızlıklar, çalışma ortamının ergonomik düzenlemeleri ve hakikat ekipman kullanımı ile önlenebilir. Çakmak Fazilet Hastanesi’nde vazife yapan Fizik Tedavisi ve Rehabilitasyon Prof. Dr. Hasan Dursun, çalışma ve ömür koşullarının ergonomik unsurlara nazaran düzenlenmesinin, kümülatif travmalara bağlı yumuşak doku hasarlarının azaltılmasında kıymetli olduğunu vurguluyor.
Yumuşak doku nedir?
Yumuşak dokuların kıymetine dikkat çekilmesi gerektiğini belirten Dursun, dokular maharet gerektiren ince yahut kuvvet gerektiren kaba hareketleri sağlar, istikrar ve postürü korurlar. İster hareket edelim, isterse hareketsiz duralım, bu dokular daima bir tansiyon ve gerilim altındadırlar. Bu nedenle sıklıkla yaralanırlar. Bu yaralanmalar çoklukla ağrılıdır. Eklem ağrıları daha çok bu dokuların yaralanmalarından kaynaklanır ve “romatizma” terimi de çoklukla bu yaralanmaları tanımlamak için kullanılır.
‘Yumuşak doku’ dendiğinde eklemlerin etrafındaki dokular anlaşılır. Bu dokular ve vazifeleri aşağıdaki biçimde özetlenebilir:
- Kas (adale): Kısalıp uzayarak eklemleri hareket ettirir.
- Fasya (kas kılıfları ve cilt altı doku): Kasları sararak birbirine ve deriye bağlar.
- Tendon (kiriş): Kası kemiğe bağlar, tansiyonu kemiğe aktarır.
- Ligament (bağ): İki kemiği birbirine bağlar.
- Aponevroz ve retinakulum: Tendona yahut ligamente emsal fasya.
- Kapsül: Eklem boşluğunu çevreler ve kemikleri birbirine bağlar. Ligamente misal.
- Bursa (kese): Kemik ve tendon ortasında bulunan yastıklar, tendonu sürtünmeye ve sıkışmaya karşı korur.
- Periferik hudut ve hudut kökleri: Duyu ve hareketle ilgili sinyalleri ileten kablolar.
Yumuşak dokular neden yahut nasıl yaralanırlar?
Yaralanmanın nedeni bezen yüksekten atlamak yahut çok ağır bir cismi kaldırmak üzere şiddetli aktiviteler olabilir. Çok zorlanmaya bağlı ağrılar apansız yahut kısa bir mühlet içinde ortaya çıkar ve nedeni kestirim edilebilir. Öteki yandan epeyce hafif ve yorucu olmayan aktiviteleri çok sık tekrarlamak, uzun müddet devam ettirmek yahut uzun müddet hareketsiz kalmak da bu dokuların yaralanmasına neden olabilir. Bu durumda ağrının nedeni fark edilemeyebilir. Yumuşak dokular metabolik yahut sistemik hastalıklardan (iltihaplı eklem romatizmaları, diyabet, vitamin/mineral eksiklikleri gibi) olumsuz etkilenebilirler. Lakin bu durumların öbür belirti ve bulguları da vardır.
Yumuşak doku yaralanmaları nasıl anlaşılır?
Yumuşak doku yaralanmaları çoklukla muayene ile anlaşılabilir. Ağrı bu hususta yol göstericidir. Lakin muayene bulguları baş karıştırıcı olabilir. Kuşku varsa manyetik rezonans görüntüleme (MRI) yahut ultrasonografi (US) gerekir. Bazen kan tetkiki de gerekebilir.
Yumuşak doku yaralanmaları en sık nerelerde görülür?
Eğer bir eklemde ağrı varsa, ekseriyetle yumuşak doku yaralanmasından kelam edilebilir. Yaralanma rastgele bir bölgede olabilir ve yumuşak dokulardan rastgele birini yahut birkaçını etkileyebilir. Fakat hayat formuna, yapılan işe ve yaşa bağlı olarak kimi bölgelerde yaralanma daha sıktır. Mesela bilgisayar kullananlarda, el-el bileği, dirsek ve omuz, boyun ve sırt ağrıları daha sık görülür. Ayakta çalışanlarda ve tartı kaldıranlarda ise bel, kalça, diz ağrıları daha sıktır.
Yumuşak doku yaralanmalarında ne yapılmalıdır?
Prof. Dr. Hasan Dursun’a göre; bu yaralanmalar lokal ağrı, enflamasyon, dejenerasyon ve fonksiyon bozukluğu gösteren klinik tablolar. Ekseriyetle çok kullanım yahut zorlamadan kaynaklanırlar. Yumuşak doku yaralanmasından kuşku edilen bir hastada tedaviye laboratuvar yahut radyolojik bir testten evvel öncelikle aşağıdaki süreçler yapılarak başlanabilir:
Ağrıyı arttıran faktörlerden kaçınmak: Ağrının oluşmasından evvelki olaylar ve aktiviteler, ağrının nüksetmesine de neden olabilir. Yanlış istirahat, oturma ya da çalışma konumu varsa düzeltilmeli, işten kaynaklanan gerinim, yeni bir hobi yahut tekrarlayan kuvvetli vazifeler varsa yük azaltılmalıdır, yapısal bozukluklar (örn. düz taban yahut iri göğüsler) varsa düzeltilmeli, eklemleri muhafaza yolları tavsiye edilmelidir.
Hastalığın ne olduğunu açıklamak: Romatoid artrit yahut kanser üzere daha önemli hastalıklar yerine yumuşak doku yaralanması olduğunu söylemek hastayı rahatlatır. Ayrıyeten sorunlarının “gerçek” olduğunu ve tedavi edilebileceğini bilmek hastanın tasasını giderebilir.
Ağrıyı tedavi etmek: Ağrı, kas spazmını teşvik edebilir, artan ağrı ve spazm kısır döngüsüne yol açabilir. Akut yaralanmalarda RICE rejimi faydalı olabilir:
- Rest- İstirahat
- Ice- Buz tatbiki
- Compression- Yaralı dokunun sıkıştırılması
- Elevation- Yaralanan dokunun askıya alınması
- Bunlara ek olarak antiromatizmal ilaç ve kremler kullanılabilir. Şayet kolay tedbirler kâfi olmamışsa, etkilenen bölgeye bir kortizon ve lokal anestetik karışımı enjekte etmek faydalı olabilir. Akupunktur, ağrıyı hafifletmek için kullanılan öbür bir prosedürdür. Lakin klinik kıymeti tartışmalı olabilir. Botulinum toksin enjeksiyonları, daha ucuz casusların enjeksiyonundan üstün değildir.
- Olay yeni ise birinci muayenede, mesken programı halinde bir fizik tedavi ve antrenman programı verilmelidir. Aerobik antrenmanlar, kuvvet idmanı ve germe programını birleştiren bir tedavi programı önerilmelidir.
- Kronik yaralanmalarda bir fizik tedavi merkezinde formal bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı gerekir. Tedavi programının aslı yeniden uygun bir idman programıdır. Lakin aşağıdaki casuslar yaralı dokunun güzelleşmesine katkıda bulunabilir:
- Yüzeyel sıcak yahut soğuk (Hotpack, infraruj, kriyoterapi gibi)
- Diatermi (terapötik US, Hilterapi, kısa dalga, radar, manyetik alan tedavisi gibi)
- Elektroterapi (Alçak ve orta frekanslı alternatif akımlar, galvanik akım)
Lokal kortizon ve lokal aneljezik enjeksiyonu kronik yaralanmalarda da tesirli olabilir. Ayrıyeten bu hastalarda proloterapi, ozon enjeksiyonu, PRP (plateletten varlıklı plazma) enjeksiyonu üzere yollar de denenebilir.
Ameliyat ne vakit gerekir?
Yumuşak doku yaralanmalarının tedavisinde ekseriyetle ameliyatsız teknikler tercih edilse de birtakım durumlarda cerrahi müdahale kaçınılmaz olabiliyor. Mevzuyla ilgili bilgi veren Çakmak Erdem Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Prof. Dr. Hasan Dursun, yumuşak doku yaralanmalarında cerrahi müdahalenin ne vakit gerekli olabileceğini şu sözlerle açıkladı: “Bazı durumlarda, baskı altında sıkışan dokuyu rahatlatmak yahut büsbütün kopmuş bir dokuyu onarmak için ameliyat gerekebilir. Cerrahi müdahale bazen birinci tedavi sistemi olabilir ya da acil durumlarda kaçınılmaz hale gelebilir. Lakin birçok hastada ameliyatsız usuller tesirli sonuçlar verir ve cerrahi seçenek, sırf bu tedavilerden yarar görmeyen hastalar için değerlendirilmelidir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı