Zihinsel esnekliğe sahip şahıslar tükenmiyor!
Tükenmişlik sendromuna maruz kalan bireylerin çocukluklarında çok müdafaacı bir halde büyütülen şahıslar olduğunu tabir eden Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Genellikle, düşünceye gelemeyen, yüksek tempoya ayak uyduramayan, konforuna düşkün, her şeyi kolay elde etmeye alışkın ve çocukluğundan beri zorluklarla karşılaşmamış şahıslarda tükenmişlik sendromu daha sık görülüyor.” dedi.
Stres idaresini başarabilen bireylerin, tükenmişlik sendromuna maruz kalmadıklarını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Esnek olmayı başarabilen, zihinsel esnekliğe sahip bireyler tükenmişlik sendromuna girmiyorlar.” diye konuştu.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, tükenmişlik sendromu konusunu kıymetlendirdi.
Tükenmişlik sendromunda çökkünlük hali ortaya çıkıyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, tükenmişlik sendromunun depresyonun alt kümelerinden biri olduğunu kaydederek, “Tükenmişlik sendromu, depresyondan farklı olarak sebebinin bilindiği bir durumdur. Depresyonda sebep çoklukla tek bir faktörle açıklanamazken, tükenmişlik sendromunda çoklukla kişinin çok gerilim yüklenmesi (iş gerilimi, içsel gerilim, dış kaynaklı gerilim gibi) ve bu gerilimi yönetememesi sonucu ortaya çıkan bir çökkünlük halidir. Kişi kendini tükenmiş hisseder. Bu duruma güç kaybı, yorgunluk ve motivasyon eksikliği eşlik eder. Kişi mefkureleri, gayeleri ve beklentilerini karşılayamadığı için daima yetersiz hisseder. Bu yetersizlik hissi, çökkünlüğü artırır ve kişi bir kısır döngüye girer. Tükenmişlik sendromunun ilerlemesi kronik yorgunluk sendromuna dönüşebilir. Kronik yorgunluk sendromunda karaciğerin çalışması yavaşlar, bağışıklık sistemi zayıflar ve kişi günlük aktivitelerini bile yapmakta zorlanır hale gelir.” dedi.
Kişiyi hasta eden gerilim değil, gerilime verdiği cevaptır!
Depresyonun sekiz ana belirtisinden kimilerinin tükenmişlik sendromunda daha baskın olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bu belirtilerden ikisi temel belirtilerdir. Birincisi, bireyde elem, acı, hüzün hissinin olduğu depresif ruh hali; ikincisi ise ilgi ve güç azalması, yani hayata, hoşluklara, olumlu şeylere karşı ilgi azalması ve hiçbir şeyden zevk alamama duygusudur. Bu hislerden sonra unutkanlıklar başlar, fikir akışı yavaşlar ve zihinsel güç azalır. Kişi olaylara karar verirken yavaşlar ve 30 yaşında olmasına karşın kendini 80 yaşında üzere güçsüz hisseder. Uyku tertibi bozulur; kimi şahıslarda çok uyku hali görülürken, kimilerinde uykusuzluk yaşanır. İştah da bozulur; birtakım şahıslarda duygusal açlık oluşur ve çok yeme eğilimi görülürken, kimilerinde yemekten içmekten kesilme ve çöküntü yaşanır. Tükenmişlik sendromunda temel sorun güç azalmasıdır. Depresyonda olumsuz kanılar yaygınken, tükenmişlik sendromunda yetersizlik kanıları (yapamayacağım, edemeyeceğim üzere negatif düşünceler) daha barizdir. Aslında o şahsa hasta eden gerilim değil, gerilime verdiği karşılıktır. Tükenmişlik sendromu her meslekte olmaz. Tükenmişlik sendromunun çok olduğu iki meslek var. Biri sağlıkçılar, oburu eğitimciler. Oyunculukta da var.”
Çocukluklarında çok müdafaacı bir biçimde büyütülen şahıslarda görülüyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, tükenmişlik sendromunun iş yoğunluğu, iş gerilimi ve yüksek beklentilerle alakalı olduğunun bilindiğini söz ederek, “Ancak, beklentileri karşılayamayan birçok çalışan olmasına karşın, bu durum herkeste tükenmişlik sendromuna yol açmıyor. Ekseriyetle, probleme gelemeyen, yüksek tempoya ayak uyduramayan, konforuna düşkün, her şeyi kolay elde etmeye alışkın ve çocukluğundan beri zorluklarla karşılaşmamış bireylerde tükenmişlik sendromu daha sık görülüyor. Tükenmişlik sendromuna maruz kalan bireylere baktığımızda, çocukluklarında çok müdafaacı bir biçimde büyütülen bireyler olduğunu görüyoruz.” tabirinde bulundu.
Asıl zafer gerilim karşısındaki dik duruştur
Zora talip olmayan, mücadeleci olmayan, riski sevmeyen şahısların apansızın ağır bir tempoya girdiklerinde “Yapamayacağım” biçiminde bir yetersizlik hissettiklerini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Belki o an, o durum kişi için bir fırsata dönüşebilirdi. ‘Bunu nasıl yaparım?’ sorusuna odaklanarak durumu aşabilirlerdi. Lakin ‘Ben yapamıyorum’ diyerek çok bir zihinsel koşullanma oluşmuş ve kendilerini bırakmış durumdalar. Hayatta asıl zafer başarılı olmak değildir. Asıl zafer gerilim karşısındaki dik duruştur. Bunu başarabilmektir. Onlarda tükenmişlik sendromu olmaz. Tutkulu projesi olan şahısta olmaz. O kişi yorgunluk falan dinlemez. Günlerce uykusuz kalabilir. Uğruna yorulacak ideali vardır kişinin. Yüksek bir ideali olan şahıslar kolay kolay tükenmiş sendromuna düşmüyor.” biçiminde konuştu.
Stresi gülerek küçült!
90 yaşın üzerinde ve dinamik bir hoca olan Nobel ödüllü psikiyatrist Eric Kandel’i örnek veren Prof. Dr. Tarhan, Kandel’in yaşlılıkta enerjik olmanın sırrını ‘her şeyin yeterli tarafına bakmak’ olarak tabir ettiğini söyledi.
Stresin idaresi ve beyin kimyasının tükenmişlik sendromundaki rolüne dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, stresin yüzüne gülündüğünde küçüldüğünü, korkulduğunda ise büyüdüğünü, kişinin “yapamayacağım” dediği anda negatif bakış açısıyla durumun daha da kötüleştiğini, tükenmişlik sendromunun da yönetilebilir bir durum olduğunu, lakin aşikâr bir noktadan sonra beyin kimyasının bozulduğunu ve ilaç tedavileri yahut manyetik ihtarım tedavileri üzere tekniklere muhtaçlık duyulabildiğini söz etti.
Prof. Dr. Tarhan, ilaç ve nöromodülasyon tedavileriyle beyin kimyasının düzeltilmesi gerektiğini, zira beyindeki altyapı güzelleştiğinde sorun çözme yeteneğinin geri kazanılacağını ve tam güzelleşmenin lakin biyolojik boyutun tedavi edilmesiyle mümkün olacağını lisana getirerek, “Tükenmiş sendromunun biyolojik boyutunu tedavi etmeden tam tedavi yapamayız.” dedi.
Stresini yönetebilen tükenmiyor!
Tükenmişlik sendromunun, beklenti düzeyi yüksek şahıslarda daha sık görüldüğünü belirten Prof. Dr. Tarhan, “Hayattan beklentileri yüksek olanlar, bu beklentileri karşılayamadıklarında kendilerini bırakırlar ve tükenmişliğe teslim olurlar. Bu bireyler, bir nevi yenilgiyi kabul etmiş üzere davranırlar. Gerçekçi olmayan, kendi düzeylerinin üstünde amaçları olan ve beklentileri yüksek olanlar, hayal kırıklığına daha kolay kapılırlar ve bu hayal kırıklıkları onları depresif hale getirir. Aslında gerilim idaresini yapamamak da tükenmişlik sendromunun bir kesimidir. Gerilim idaresini başarabilen şahıslar, tükenmişlik sendromuna maruz kalmazlar.” formunda konuştu.
Tükenmişlik sendromuna yatkın kişilik tiplerinden birincisi A tipi kişilikler!
Tükenmişlik sendromuna yatkın kişilik tiplerinden birincisi, A tipi kişilikler olduğunu, bu şahısların ekseriyetle yakınmacı ve mükemmeliyetçi olduklarını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “A tipi bireyler, adeta bir sünger üzere her şeyi içlerine alıp çökerler, daima yakınırlar ve olayların daima olumsuz taraflarını görürler. Kısa müddette çözülebilecek bir sorunu bile uzun uzun düşünerek kendilerini yıpratırlar. Beyinleri daima savaş halindeymiş üzere çalışır. Uzun müddetli gerilim altında kalan şahıslarda beyin, sinyal akışı yavaşladığı için delta dalgaları üzere yavaş dalgalar üretmeye başlar. Bu da beynin uykudaymış üzere çalışmasına ve kişinin kendisini güçsüz, güçsüz ve zayıf hissetmesine neden olur.” sözünde bulundu.
C tipi bireyler de hayatlarının ilerleyen periyotlarında yalnız kalmaya mahkumdur
Diğer bir kişilik tipinin ise C tipi bireyler olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bu bireyler, sempati mahrumu ve çıkarcıdırlar. Her olayı kendi çıkarları doğrultusunda değerlendirirler, kendilerini özel, kıymetli ve üstün görürler ve herkesin onlara hizmet etmesi gerektiğine inanırlar. Bu şahıslar, ‘teflon tava’ olarak da isimlendirilirler. Fakat, teflon tavaların ömrü sonludur; teflon kısmı döküldüğünde işe yaramaz hale gelirler. C tipi bireyler de hayatlarının ilerleyen periyotlarında yalnız kalmaya mahkumdurlar. Yalnız kaldıklarında ise, hatası kendilerinde aramak yerine insanları suçlarlar.”
Esnek bireyler tükenmişlik sendromuna girmiyor
Şükran hissinin beyinde memnunluk hormonu salgılanmasına yardımcı olduğunu da söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Bir de ülküleri olan B tipi şahıslar var. B tipi bireyler, olaylar karşısında esneyebilen, tekrar eski haline gelebilen ‘kauçuk’ üzere bireylerdir. Elastiktirler ve bilişsel esnekliğe sahiptirler, inatçı değillerdir. Esnek olmayı başarabilen, zihinsel esnekliğe sahip bireyler tükenmişlik sendromuna girmiyorlar. Genetik yatkınlıkları olsa bile, gerilimi yönettikleri için beyin serotonin ve dopamin düzeylerini rahatlıkla dengeleyebiliyorlar.” diye konuştu.
İnsan bağlantılarında toplumsal sermayenin üç temel ayağı bulunduğunu, bunların irtibat biçimleri, sorun çözme tarzı ve gerilim yönetme tarzı olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Tükenmişlik sendromu yaşayan şahıslarda bu üç alanda da ekseriyetle olumsuzluk görülür. Olumsuz senaryolar muharrirler ve daima karanlık tarafa bakarlar.” dedi.
Hayatta acı, tatlı her türlü olay var!
Hayatta acı, tatlı her türlü olayın olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Ancak hayatınızı nasıl şekillendireceğiniz, bu olaylar içerisinden hangilerini seçerek ilerlediğinize bağlıdır. İşte bu nedenle, umut hissini yüksek tutmak ve her olayda müspet bir şey, bir tahlil yolu bulabilmek memnunluk biliminin temel stratejisidir. Müspet bir his durumuna sahip olmak, olumlu irtibat kurabilmek, dayanıklılık, metanet ve sebat gösterebilmek bu stratejinin kıymetli ögeleridir.” açıklamasında bulundu.
Başarı yolunun en büyük düşmanları tembellik, bencillik ve kolaycılık!
Akıllı insanın, stratejik düşünen ve orta-uzun vadeli düşünen insan olduğunun altını çizen Prof. Dr. Tarhan, “Sadece bugünü düşünen insan akıllı değildir. Şayet siz insansanız, bir gelecek vizyonunuz olacak, uzun vadeli düşüneceksiniz, mana ve emeliniz olacak. Uğrunda yorulacağınız ve emek vereceğiniz bir mana ve maksadınız olursa, o zorluklara dayanma hünerini geliştirirsiniz. Hayattaki toplumsal ve duygusal marifetlerinizi geliştirirsiniz ve hayattaki yolda ilerlersiniz. Muvaffakiyet yolunda giderken en büyük düşmanlarımız tembelliğimiz, bencilliğimiz ve kolaycılığımızdır.” dedi.
Kendi hudutlarımızı bilemezsek tükenmişlik rolüne gireriz
Tükenmişlik sendromunda en değerli faktörün negatif hislerin yüksek düzeyde olması olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Her şeye hükmedemeyiz ve her şeyi yönetemeyiz. Kendi hudutlarımızı ve haddimizi bilemezsek çaresiz kalırız ve tükenmişlik rolüne gireriz. Halbuki, insanın değiştirebileceği ve değiştiremeyeceği şeyler vardır. Gücümüzün yettiği ve yetmediği, denetim edebileceğimiz ve edemeyeceğimiz şeyler mevcuttur. İşte burada, aklımızı kullanarak bunların sonlarını belirlemeliyiz. Denetim edemiyorsak, onunla ilgili gerçek konum almalıyız. Berbatlıklar, sorunlar ve gerilim her vakit var olacaktır. Değerli olan, onlara karşı hakikat durum alarak amacımıza ulaşmaktır. Zorluklara dayandıkça uzun ömürlü bir çınar üzere ayakta kalabiliriz.” diye konuştu.
Hırs ve kolay yoldan kazanma isteği tuzaklara düşürüyor!
Sosyal medyada yansıtılan gerçekliklerin şahısları tükenmişliğe götürüp götürmediği konusuna ait de Prof. Dr. Tarhan, “Sosyal medya bize uydurma bir dünya, düzmece bir gerçeklik ve sanal bir ortam sunuyor. Bu durum, dolandırıcılığın ve siber kumar üzere oyunların artmasının sebeplerinden biri olarak gösterilebilir. Zira beşerler kolay yoldan, çok hırslı bir formda muvaffakiyet elde etmek istiyorlar ve bu cins tuzaklara düşüyorlar. Hayattaki birçok zevkte de gerektiğinde vazgeçmeyi başarmak gerekir. Vazgeçemediği vakit insan depresif olmaya ve tükenmişlik sendromuna yakalanmaya aday hale geliyor.” dedi.
Kendimizi terbiye etmek insan için yalnızlığın bir çaresi…
“Kalabalık yalnızlık” konusuna da değinen Prof. Dr. Tarhan, “Türk Lisan Kurumu’nca 1 milyonun üzerinde kişinin katıldığı oylamada ‘kalabalık yalnızlık’ sözünün seçilmesi, Türkiye üzere sıcak ve yakın alakaların yaşandığı, çat kapı girilen bir toplum için epey çarpıcı bir sonuçtu. Bu durum, global salgının bize de yansıdığını gösteriyor. Kalabalık içinde yalnız olmak, keyifli olmamak manasına geliyor. Zira insan ilişkisel ve toplumsal bir varlık, yalnız olduğunda kendini berbat ve mutsuz hissediyor. Cezaevinde 15 günden fazla hücre mahpusu, Dünya Af Örgütü tarafından azap olarak görülüyor. Bu kadar uzun müddet bir ortamda kalmak şizofrenik tesir yaratıyor ve aklın sıhhatini bozuyor. Lakin birtakım beşerler var; seçilmiş yalnızlık yaşıyorlar ve bu durumdan memnun oluyorlar. Kendimizi terbiye etmek insan için yalnızlığın bir dermanıdır. Bunlara seçilmiş yalnızlık deniyor. Bu natürel bilgeliğin en üst makamı.” formunda kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı